Ustawowy obowiązek udzielenia pacjentowi informacji przez lekarza

Ustawowy obowiązek udzielenia Pacjentowi informacji spoczywa na każdej jednostce służby zdrowia. Zdarzają się sytuacje, kiedy personel medyczny skupia się w rozmowie z pacjentem jedynie na pozytywnych aspektach procedury medycznej, która jest pacjentowi proponowana, a pacjent jest zachęcany do wyrażenia zgody na procedurę. Tym czasem na lekarzu prowadzącym spoczywa ustawowy obowiązek udzielenia Pacjentowi informacji.

Pacjent jest zazwyczaj jest laikiem, który nie tylko nie rozumie terminów medycznych oraz często krępuje się poprosić o wyjaśnienie niezrozumiałych pojęć i wszystkich aspektów proponowanych procedur, a nie tylko tych pozytywnych. Lekarz powinien przeprowadzić rzetelną rozmowę na temat możliwych powikłań planowanego zabiegu. Pacjent powinien zostać poinformowany nie tylko o typowych następstwach i powikłaniach ale również o możliwości przeprowadzenia procedury przy pomocy innych, czasem mniej inwazyjnych technik medycznych minimalizujących możliwość powstania powikłań.

W sytuacji, gdy jednostka służby zdrowia nie dopełnia ustawowego obowiązku udzielenia pacjentowi informacji, zostaje on pozbawiony możliwości świadomego podjęcia decyzji o przeprowadzonej procedurze. W takiej sytuacji nie można uznać, by zgoda, której udzielił pacjent, mogła być uznana za zgodę świadomą.

Zgodnie z art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 roku o zawodach lekarza i lekarza dentysty, lekarz ma obowiązek udzielać Pacjentowi lub jego ustawowemu przedstawicielowi przystępnej informacji o jego stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu, pacjent zaś ma w szczególności prawo do wyrażenia zgody na udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych lub ich odmowy, po uzyskaniu odpowiedniej informacji.

Zakres udzielanych pacjentowi informacji musi być uzależniony od rodzaju zabiegu, w szczególności od tego, czy w danym wypadku za jego przeprowadzeniem przemawiają bezwzględne czy względne wskazania. Lekarz powinien poinformować Pacjenta o rodzaju i celu zabiegu oraz o wszystkich jego następstwach, które są zwykle skutkiem zabiegu, tj. pożądanych – ze względu na jego cel – skutkach zabiegu, jak i o innych jego skutkach tzw. skutkach ubocznych, powikłaniach. Informacja powinna w szczególności obejmować te dające się przewidzieć możliwe następstwa zabiegu, zwłaszcza jeżeli są to następstwa polegające na znacznym i istotnym uszczerbku zdrowia, które – jako skutek uboczny – wprawdzie występują rzadko lub bardzo rzadko, ale nie można ich wykluczyć, i powinna określać stopień prawdopodobieństwa ich wystąpienia.

Z kolei w myśl art. 13 kodeksu etyki lekarskiej obowiązkiem lekarza jest respektowanie prawa pacjenta do świadomego udziału w podejmowaniu decyzji dotyczących jego zdrowia. Informacja udzielona Pacjentowi powinna być sformułowana w sposób umożliwiający choremu ocenę sytuacji i świadome podjęcie decyzji o leczeniu. Pacjent powinien zostać poinformowany o stopniu ewentualnego ryzyka zabiegów diagnostycznych i leczniczych, oczekiwanych korzyściach wynikających z przeprowadzenia tych zabiegów, możliwości zastosowania innego postępowania medycznego.
Na podstawie art. 9 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach Pacjenta i rzeczniku Pacjenta, pacjent ma prawo do informacji o swoim stanie zdrowia, w tym do uzyskania od lekarza przystępnej informacji o stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu.

Natomiast na mocy art. 4 ustawy o prawach Pacjenta i rzeczniku Pacjenta w razie naruszenia praw pacjenta sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 Kodeksu cywilnego.

Przytoczone powyżej przepisy nakładają na lekarza obowiązek wyjaśnienia pacjentowi skutków zabiegu operacyjnego w sposób umożliwiający choremu podjęcie decyzji o wyrażeniu zgody na zabieg z pełną świadomością tego, na co się godzi i czego, w tym jakich powikłań, może się spodziewać.

Wyrażając świadomą zgodę na zabieg pacjent bierze na siebie ryzyko wystąpienia powikłań pooperacyjnych spowodowanych szczególnymi okolicznościami niezależnymi od zachowania lekarza.

W swoich orzeczeniach Sąd Najwyższy wielokrotnie podkreślał, iż nieuświadomiona zgoda Pacjenta na zabieg, sprowadzająca się do mechanicznego podpisana formularza zgody na zabieg, nie usuwa bezprawności działania lekarza, a także nie prowadzi do przejęcia przez chorego odpowiedzialności za ryzyko powikłań. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 29.12.1969r. II CR 564/69, wprawdzie normalne ryzyko powikłań operacyjnych obciąża pacjenta, jednak jeśli pacjent poddaje się na propozycję lekarza zabiegowi operacyjnemu, za którym nie przemawiają tzw. wskazania bezwzględne, a nie został dostatecznie pouczony, że zabieg ten może przynieść pogorszenie istniejącego stanu rzeczy, zasady współżycia społecznego mogą przemawiać za uwzględnieniem roszczenia odszkodowawczego Pacjenta. Zgoda wyrażona przez pacjenta ma mieć charakter zgody objaśnionej, czyli świadomej, zatem sama aprobata pacjenta dokonania zabiegu, uzyskana w sytuacji braku uprzedniego udzielenia mu przystępnej informacji, nie może być traktowana jako zgoda w rozumieniu art. 32 i 34 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty. W sytuacji, gdy istnieje możliwość wykonania zabiegu różnymi metodami, to Pacjent każdorazowo musi być szczegółowo poinformowany o wszystkich konsekwencjach wynikających z zastosowania poszczególnych metod, w tym o stopniu i możliwym zakresie ryzyka powikłań tak, aby mógł w sposób w pełni świadomy uczestniczyć w wyborze najlepszej dla siebie metody przeprowadzenia zabiegu. Sąd Najwyższy uznał, iż pacjent musi powinien uzyskać informację, nawet wówczas gdy nie dopomina się swoich praw ( orzeczenie SN z 14 listopada 1972 r., I CR 463/72)

Jeśli pacjent otrzymuje dokument zgody na procedurę do podpisania tuż przed zabiegiem i nie odbył rzetelnej rozmowy o możliwości wystąpienia komplikacji i powikłań oraz nie przedstawiono mu innych możliwości przedstawienia procedur, nie można takiej zgody uznać za spełniającą wymagania stawiane przez Ustawę o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Możemy też uznać, że stres spowodowany oczekiwaniem na procedurę ogranicza możliwość racjonalnej oceny przedstawionego do podpisu formularza zgody na procedurę medyczną.
Podkreślić należy, że zakres obowiązku informacji nie zależy od tego, co lekarz sądzi na temat tego, ile pacjent powinien wiedzieć, lecz od tego, co rozsądna osoba będąca w sytuacji pacjenta obiektywnie potrzebuje usłyszeć od lekarza, aby podjąć „poinformowaną” decyzję wobec proponowanej procedury, przy czym ciężar dowodu wykonania ustawowego obowiązku udzielenia pacjentowi przystępnej informacji, poprzedzającej wyrażenie zgody na procedurę medyczną spoczywa na podmiocie leczniczym.

Lekarz powinien zatem zwrócić uwagę na to, by ustawowy obowiązek udzielenia pacjentowi informacji został dopełniony a pacjent świadomie podjął decyzję dotyczącą zgody na proponowane procedury medyczne. Placówka medyczna powinna zatroszczyć się o to, by powstały procedury uzyskania świadomej zgody pacjenta na procedury medyczne oraz by były one odpowiednio stosowane przez personel medyczny,